Erişilebilirlik Hukuku
1. Erişilebilirlik Hukuku Nedir?
Erişilebilirlik hukuku, engelli bireylerin fiziksel, dijital ve sosyal çevreye erişimlerinin önündeki engelleri kaldırmayı amaçlar. Bu hukuk dalı;
• Fiziksel çevrede erişim olanaklarının artırılmasını,
• Kamu hizmetlerine eşit erişimi,
• Engelli bireylerin haklarının korunmasını,
• Dijital dönüşüm süreçlerinde engellilere özel düzenlemelerin yapılmasını kapsar.
2. Ulusal Düzeyde Erişilebilirlik Hukuku
a) Türkiye’de Hukuki Düzenlemeler
• Engelliler Hakkında Kanun (5378 Sayılı Kanun)
• Bu yasa, engellilerin temel hak ve özgürlüklerden eşit bir şekilde yararlanmasını sağlamak amacıyla düzenlenmiştir.
• Kamu binaları, toplu taşıma araçları ve açık alanların engelli bireyler için erişilebilir hale getirilmesi zorunludur.
• Türk Anayasası
• Anayasa’nın 10. maddesi, engellilere yönelik pozitif ayrımcılığı anayasal bir güvence altına alır.
• Sosyal devlet ilkesi çerçevesinde, engellilerin hayatını kolaylaştıracak tedbirlerin alınması bir devlet görevi olarak belirtilmiştir.
• Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği
• Kamu kurumlarının, eğitim kurumlarının ve toplu taşıma sistemlerinin erişilebilirliğini denetlemek için oluşturulan bir düzenlemedir.
b) Çalışma Hayatında Erişilebilirlik
• Engelli İstihdamı Zorunluluğu
• İş Kanunu’na göre, özel sektör ve kamu işverenleri belirli bir çalışan sayısının üzerinde engelli birey istihdam etmek zorundadır.
• Çalışma Ortamında Erişilebilirlik
• İş yerlerinin fiziksel tasarımında engelli bireyler için düzenlemelerin yapılması gerekir.
3. Uluslararası Düzeyde Erişilebilirlik Hukuku
a) Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (UNCRPD)
• Türkiye’nin de taraf olduğu bu sözleşme, engellilerin eşit haklara sahip olduğunu ve ayrımcılığa uğramadan toplumsal hayata katılmalarının sağlanmasını taahhüt eder.
• Eğitim, istihdam, sağlık ve adalete erişim gibi alanlarda devletlere yükümlülükler getirir.
b) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)
• Erişilebilirlik ihlalleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ayrımcılık yasağı ve özel hayata saygı hakkı maddeleri kapsamında değerlendirilebilir.
c) Evrensel İlkeler
• Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi, engellilerin insan haklarının eşit şekilde korunmasını sağlar.
• Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA), kimseyi geride bırakmama ilkesiyle engelli bireylerin haklarını gözetir.
4. Erişilebilirlik Alanında Başlıca Sorunlar
• Fiziksel Çevreye Erişim Eksikliği
• Kaldırımlar, kamu binaları ve toplu taşıma araçları gibi fiziksel alanlarda erişilebilirlik standartlarının yetersiz uygulanması.
• Dijital Erişilebilirlik Sorunları
• Web siteleri, mobil uygulamalar ve dijital hizmetlerin engelli bireyler için uygun tasarlanmaması.
• Farkındalık Eksikliği
• Erişilebilirlik hukuku ve engelli hakları konusunda toplum genelinde yeterli farkındalık olmaması.
5. Çözüm Önerileri
• Denetim Mekanizmalarının Güçlendirilmesi
• Erişilebilirlik düzenlemelerinin daha etkili bir şekilde denetlenmesi gerekir.
• Kamu ve Özel Sektör İş Birliği
• Engellilere uygun çevre tasarımı ve hizmetler sunmak için kamu ve özel sektörün iş birliği yapması sağlanmalıdır.
• Dijital Dönüşümde Erişilebilirlik
• Web erişilebilirlik standartlarının zorunlu hale getirilmesi ve dijital araçların engellilere uygun hale getirilmesi.
• Toplumsal Farkındalık Kampanyaları
• Engelli hakları ve erişilebilirlik konusunda kamuoyunu bilinçlendirmek için kampanyalar düzenlenmelidir.
